W ostatnich miesiącach słowo „patent” padające na łamach Centrum Druku 3D wzbudza niemało kontrowersji. Jest to słowo wytrych, lecz bliżej niedoprecyzowane, owiane nutką tajemnicy, powtarzane niczym zaklęcie raz mające siłę tworzenia a raz niszczenia. W trzyczęściowym cyklu zatytułowanym „Prawo w przestrzeni druku” postaram się przybliżyć tematykę praw własności intelektualnej w Polsce i podejmę próbę rozprawienia się z mitami krążącymi wokół tego tematu. O pomoc poprosiłem stołecznego Rzecznika Patentowego, Panią Sylwię Owczarek.
Mirosław Jaskułowski: Czym zajmuje się rzecznik patentowy?
Sylwia Owczarek: Rzecznik patentowy zajmuje się ochroną własności intelektualnej, w tym przemysłowej. Rzecznik łączy wiedzę techniczną i prawniczą, jest zawodem interdyscyplinarnym i ma za zadanie chronić wytwory pracy umysłu człowieka. Jeśli dany wytwór ma wartość unikatową i użyteczną dla społeczeństwa rzecznik doradza i opracowuje sposób ochrony i skomercjalizowania praw. Prawa własności przemysłowej charakteryzują się tym, że są udzielane na wyłączność i inne osoby za zgodą mogą używać tych praw. Z uwagi na taki system ochrony praw własności przemysłowej jedynie w przypadku, gdy dany wytwór pracy człowieka ma wartość społeczną, uzasadnione są prawa wyłączne, gdyż jest zachowana pewna symetria praw, twórca dostaje na wyłączność na określony czas prawo w zamian daje innym swoje dzieło, dzieli się nim, a po upływie terminu wyłączności prawo przechodzi do domeny publicznej. Inaczej są uregulowane prawa ochronne na znaki towarowe, gdyż w ich przypadku nie mamy do czynienia z wartością społeczną a interesem indywidualnym właściciela znaku.
MJ: Zatem czym różni się ochrona patentowa od ochrony wzorów użytkowych?
SO: Aby uzyskać ochronę patentową należy wykazać się poziomem wynalazczym, a takiego wymogu nie ma przy wzorach użytkowych. Poza tym patent na wynalazek trwa 20 lat, licząc od daty zgłoszenia a prawo ochronne na wzór użytkowy trwa 10 lat. Zakres i „moc” ochrony jest identyczna.
MJ: Jaki może by zakres obowiązywania ochrony patentowej? Czy produkty opatentowane / zarejestrowane na terenie USA można produkować i sprzedawać w Polsce?
SO: Co do zasady patenty są udzielane na wyznaczone kraje, jeśli patent amerykański został rozszerzony formalnie na Polskę to obowiązuje w Polsce. Aby móc rozszerzyć patent trzeba pilnować terminów, po upływie dat traci się taką możliwość. Zakres ochrony wyznaczają tzw. zastrzeżenia patentowe, od ich zakresu zależy zakres ochrony patentowej i ewentualnych naruszeń patentów. Jeśli patent amerykański nie obowiązuje na terenie Polski to nie ma mowy o naruszeniu patentu i można produkować i sprzedawać w Polsce produkty opatentowane w USA.
MJ: A odwrotnie: czy ochrona na wzór użytkowy złożony w Polskim Urzędzie Patentowym obowiązuje również na terenie państw UE oraz w USA?
SO: Nie, mamy zasięg terytorialny ochrony na wzory użytkowe, czyli ograniczony do danego terytorium/kraju.
MJ: Czy można rozszerzyć formalnie patent na inne kraje?
SO: Patenty można, ale wzorów użytkowych co do zasady nie można, jednak można z patentu przejść proceduralnie niżej na wzór użytkowy i zamiast patentu (jeśli nie ma poziomu wynalazczego) ochronić wzór użytkowy
MJ: Projekty udostępniane do druku w serwisach typu Thingiverse podlegają licencji na użytkowanie typu Creative Commons. Czym jest ta licencja i jakie daje uprawnienia?
SO: Jest to zestaw licencji, na mocy których można udostępniać utwory objęte prawami autorskimi. Licencje te są tworzone i utrzymywane przez organizację Creative Commons. Według mojej wiedzy nie ma w Polsce organizacji Creative Commons jako organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi powołanej zgodnie z art. 104 i następne, ustawy prawo autorskie i prawa pokrewne. Licencje Creative Commons pozwalają twórcom utworów zachować własne prawa i jednocześnie dzielić się swoją twórczością z innymi. Zasada „wszelkie prawa zastrzeżone” zostaje zastąpiona zasadą “pewne prawa zastrzeżone”. Jest to autonomiczną decyzją twórcy, które prawa przekazuje na zasadzie licencji Creative Commons, gdyż oznacza to oddanie pewnych praw do domeny publicznej. Szacuje się, że na licencjach typu CC udostępnia się obecnie co najmniej 100 milionów utworów. Licencje CC są w chwili obecnej najpopularniejszymi wolnymi licencjami stosowanymi do licencjonowania treści innych niż oprogramowanie.
Istnieją cztery warunki udostępniania utworów, z czego pierwszy pojawia się we wszystkich licencjach:
Uznanie Autorstwa (ang. Attribution (BY)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie dzieła i wszelkich jego pochodnych pod warunkiem umieszczenia informacji o twórcy.
Użycie Niekomercyjne (ang. Noncommercial (NC)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie dzieła i wszelkich jego pochodnych tylko w celach niekomercyjnych. 
Bez Utworów Zależnych (ang. No Derivative Works (ND)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie tylko dokładnych (dosłownych) kopii dzieła, niedozwolone jest jego zmienianie i tworzenie na jego bazie pochodnych.
Na Tych Samych Warunkach (ang. Share Alike (SA)) zezwala się na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie pochodnych dzieł, pod warunkiem że będą one opublikowane na takiej samej licencji.
MJ: Co stanie się, gdy ktoś naruszy licencję CC, na której udostępniłem swój utwór?
SO: Każda licencja Creative Commons określa warunki, na jakich można korzystać z danego utworu. Naruszenie warunków licencji (np. komercyjne wykorzystanie utworu z warunkiem Na Warunkach Niekomercyjnych) oznacza automatyczne złamanie warunków licencji. Jeśli publikujesz materiały w wielu formatach (np. na stronie internetowej i jako publikację drukowaną), pamiętaj o oznaczeniu każdej kopii utworu. Również w wypadku tworzenia utworów zależnych należy pamiętać o oznaczeniu każdego wykorzystanego utworu. Z chwilą naruszenia warunków licencji Creative Commons licencja automatycznie wygasa. Oznacza to, że jeśli ktoś wykorzystuje Twój utwór opublikowany na licencji Creative Commons i np. nie oznaczy Twojego autorstwa, to nie będzie miał prawa dłużej korzystać z Twojego utworu. Odnosi się to tylko do osoby, która naruszyła zastrzeżenia umowy, natomiast wszyscy inni mogą nadal korzystać z Twojej pracy, o ile przestrzegają warunków licencji.
Korzystając z utworu, który został stworzony z naruszeniem licencji CC, narażamy się na to, że autor pierwotnego dzieła będzie dochodził od nas swoich praw. Jednak w Polsce może to być utrudnione z uwagi na to, że jak wspominałam nie ma w Polsce Organizacji Zbiorowego Zarządzania prawa autorskimi o nazwie Creative Commons. W przypadku naruszeń funkcjonują ogólne zasady prawa autorskiego, cywilnego i karnego. Istnieje wiele możliwości dochodzenia swoich praw, łącznie z drogą sądową. Można rozważyć kontakt z taką osobą i prośbę o zaprzestanie łamania warunków licencji bądź zatrudnić prawnika, by działał w Twoim imieniu.
MJ: Co grozi za złamanie warunków licencji albo korzystanie z cudzej własności intelektualnej?
SO: Mamy wtedy do czynienia z o odpowiedzialnością odszkodowawczą, z roszczeniami o zakazanie czynów niedozwolonych na gruncie prawa cywilnego, z odpowiedzialnością karną na bazie ustawy prawo autorskie i prawa pokrewne oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i ustawy prawo własności przemysłowej w przypadku naruszeń patentów i innych praw wyłącznych. Niezależnie od odpowiedzialności na podstawie prawa cywilnego istnieje odpowiedzialność karna.
|
Art. 115.
Art. 116.
[1] Przez utwór rozumiemy również wszelkie rozwiązania konstrukcyjne podlegające ochronie prawnej. Definicja utworu jest zawarta w art. 1 prawa autorskiego |
MJ: Czy mamy w Polsce przypadki wymierzania bezwzględnych kar pozbawienia wolności za kradzież cudzej własności intelektualnej?
SO: Nie znam orzeczeń sądów odnoszących się do wymierzania bezwzględnych kar pozbawienia wolności za kradzież cudzej własności intelektualnej – najczęściej są to grzywny.
MJ: Jakie warunki muszą być spełnione, aby np. móc wydrukować część samochodową/model lalki/klocek Lego i sprzedawać je w swoim sklepie?
SO: Należy zbadać stan prawny danego detalu pod kątem znaków towarowych, patentów, wzorów użytkowych i wzorów przemysłowych zarejestrowanych i niezarejestrowanych na terenie UE. Jeśli okaże się, że część nie jest chroniona na terenie Polski to można wprowadzać ją do obrotu. Nie ma znaczenia ilość wydrukowanych egzemplarzy dla naruszeń, ma to jednak wpływ na ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą. Takie badanie można zrobić samemu na podstawie 1 Przez utwór rozumiemy również wszelkie rozwiązania konstrukcyjne podlegające ochronie prawnej.
Badanie można robić różnymi sposobami szukać po producencie, po produkcie. Jednak trzeba wziąć pod uwagę, że na bazie licencji inne podmioty mogą mieć prawo używać i niestety nie dotrzemy do tego. Badania są tematem skomplikowanym, często bardzo czasochłonnym i kosztowym. Badanie można zlecić rzecznikowi patentowemu, gdyż w zakresie działań kancelarii rzecznika patentowego są badania, jednak nie każda kancelaria przeprowadza badania z wszystkich praw własności intelektualnej.
MJ: Pani Rzecznik, dziękuję za rozmowę. Jestem przekonany, że rozjaśniła Pani sporo zawiłości związanych z prawami autorskimi w świecie druku 3D. Już teraz pragnę zaprosić naszych czytelników do drugiej części wywiadu z serii „Prawo w przestrzeni druku”, w którym poruszymy tematykę konstruowania sprzętu.
Autorzy:
 Mirosław Jaskułowski – inżynier. Pasjonat wzornictwa, technologii i produkcji, w ramach których od 2012 rozwija projekt printila.com. |
 Sylwia Owczarek – Rzecznik patentowy, europejski rzecznik ds. znaków i wzorów przemysłowych, prawnik i doktorantka w Instytucie Nauk Prawnych PAN. www.owczarek.waw.pl. |
